نکاتی درباره‌ی عمارت مسعودیه

عادل فرهنگی
رئیس دفتر فنی عمارت مسعودیه

مجموعه‌ی عمارت مسعودیه به عنوان تنها نمونه از دفاتر کار و مدیریت باقی‌مانده در سده‌های اخیر، هم از نظر وسعت و هم از نظر معماری و باغ‌آرایی در سطح مجموعه‌های دولت‌خانه‌ای بسیار مورد توجه قرار دارد. باغ مجموعه علیرغم آنکه با تکیه بر الگوی مرسوم باغ ایرانی ساخته نشده ولی با کرت‌بندی‌ها و استفاده از درختان بومی کاج و چنار و نیز حوض‌های وسیع از حال و هوای باغ ایرانی دور نیست. بناهای مجموعه در بخش غربی از شمال به جنوب و پس از سردر پیاده به ترتیب با نام‌های حیاط خلوت و حیاط مشیرالملکی و حیاط سیدجوادی شهرت دارند. در بخش شرقی مجموعه از شمال به جنوب سردر کالسکه و باغ و میدان کالسکه در جنوبی‌ترین بخش به عمارت دیوانخانه می‌رسد که عمده‌ترین بنای مجموعه و دفتر کار مسعود میرزا ظل‌السلطان پسر ناصرالدین شاه بوده است. در بخش غربی عمارت دیوانخانه و جنوب بخش غربی مجموعه عمارتی برپا شده که در همکف به عنوان حوضخانه و در طبقه‌ی بالا سفره‌خانه مورد استفاده قرار می‌گرفته است. نکته‌ی جالب توجه آنکه این عمارت محل ملاقات و گردهم آمدن مهمانان شخصی مسعود میرزا با مراجعان و مباشران ظل‌السلطان بوده است. البته به بناهای دیگری نیز در مجموعه اشاره شده است که در حال حاضر اثری از آن‌ها نیست و نیز بناهایی در سده‌ی اخیر به مجموعه اضافه شده که برای تامین نیازهای وزارت آموزش و پرورش برپا شده بوده‌اند.
افزون بر ویژگی کارکردی و شکوه و جلال بناهای مجموعه در کاربست تزیینات وابسته به معماری و افزوده‌های به بناها نیز از هنر هنرمندان برجسته‌ای استفاده شده است. از میان آثار هنری الصاق شده به مجموعه می‌توان از سنگ‌های حجاری، در و پنجره‌های چوبی، شیشه‌های رنگی، درهای چوبی معرق، کاشی‌کاری، گچبری، آجرکاری تزیینی، نقاشی و آینه‌کاری بی‌نظیر تالار آینه نام برد. افزون بر موارد اشاره شده صفحات کاغذی با خط بسیار زیبای نستعلیق نیز در سرسرای دیوانخانه و ایوان مشیرالملکی به سطوح میان گچبری‌ها نصب شده‌اند که به نظر می‌آید به خطاطان مشهوری منتسب باشد.